174Systemy partyjne wsp�czesnego �wiataly gabinety koalicyjne o charakterze centrowolewicowym, zdominowane przez parti� socjaldemokratyczn�...

Pokaż mi serce nie opętane zwodniczymi marzeniami, a pokażę ci człowieka szczęśliwego.

Po wyborach w 1977 r. uk�ad nabra� cech zr�wnowa�onej rywalizacji blok�w programowo-ideologicznych z regularn� alternacj� rz�d�w. W latach 1984-1990 obie du�e partie stworzy�y razem tzw. wielkie koalicje rz�dowe. �rednia warto�� indeksu efektywnej liczby partii politycznych (od pocz�tku lat 70.) wynosi 4,5, a wi�c jest do�� wysoka jak na system o dwubiegunowym mechanizmie rywalizacji. Fragmentaryzacja parlamentarnego systemu partyjnego wywo�uje skutek w postaci niezdolno�ci kontrolowania przez oba dominuj�ce bloki absolutnej wi�kszo�ci w Knesecie. W dodatku partie dope�niaj�ce, zw�aszcza religijne (np. Shas czy Mafdai), przejawiaj� do�� du�� sk�onno�� do zbytniej samodzielno�ci, czego efektem staje si� np. tworzenie opozycji wewn�trzgabinetowej, nie m�wi�c o nagminnym opuszczaniu koalicji w trakcie kadencji parlamentu. Obie du�e partie, chc�c si� �zabezpieczy�", tworz� bardzo cz�sto gabinety nadwy�kowe (ponad po�owa gabinet�w mia�a ten status). Wiatach 90. obserwujemy jednak s�abni�cie si�y wyborczej i parlamentarnej obu du�ych partii politycznych, co mo�e doprowadzi� do erozji (symptomy s� wyra�ne) uk�adu dwubiegunowej rywalizacji opartej na dominacji dw�ch �klasowych" ugrupowa�. Je�eli w wyborach w 1992 r. obie partie kontrolowa�y ��cznie 63% mandat�w, to w 1999 r. - ju� tylko 35%. W wyborach w 1992 i 1996 r. najwi�ksze spo�r�d pozosta�ych partii zdobywa�y od 10 do 12 miejsc w Knesecie. W wyborach w 1999 r. Shas, partia �yd�w sefardyjskich, wprowadzi�a do parlamentu a� 17 swoich pos��w, tylko o 2 mniej ni� Likud. Proces ten mo�e spowodowa� pojawienie si� tr�jpolarnego uk�adu rywalizacji, co z kolei bardzo skomplikuje formowanie gabinet�w koalicyjnych, stwarzaj�c zw�aszcza partiom religijnym mo�liwo�� inicjowania go. Je�eli kolejne elekcje potwierdz� ten scenariusz, system partyjny Izraela zacznie przypomina� uk�ad rywalizacyjny, kt�ry powsta� w Indiach (zob. dalej na ten temat).
System partyjny Mongolii zaliczyli�my do kategorii rywalizacji dwubiegunowej, cho� jeste�my �wiadomi wielu znak�w zapytania, kt�re pojawiaj� si� w momencie analizy jego mechanizmu. Pierwsze wielopartyjne wybory przeprowadzono w 1990 r. (parlamentarne), ale do 1993 r. zdecydowanie dominowa�a Rewolucyjna Partia Ludowa Mongolii (MAKN), ugrupowanie komunistyczne (jak uwa�aj� inni - postkomunistyczne), stworzone w latach 20. Pozosta�e partie polityczne by�y ma�e i trudno m�wi� o ich relewancji, chocia�by bior�c pod uwag� poziom dominacji MAKN w parlamencie (po wyborach w 1990 r. ugrupowanie kontrolowa�o 80% mandat�w, a po 1992 r. - 92%). Wszystko wskazywa�o, �e scenariusz procesu zmian b�dzie przypomina� ewolucj� by�ych azjatyckich republik sowieckich (�drog� ku dyktaturze").
175
Systemy polityczne wsp�tczesnego �wiata