Badaniami przesiewowymi objęto dzieci początkowych klas z 16 szkół podstawowych...
Pokaż mi serce nie opętane zwodniczymi marzeniami, a pokażę ci człowieka szczęśliwego.
W rezultacie wszechstronnej, czteroetapowej diagnozy otrzymano grupę 82 uczniów przejawiających wczesne symptomy zaburzeń emocjonalnych.Ocenę skuteczności programu oparto na pomiarze przy użyciu arkusza diagnostycznego T.M. Achenbacha w wersji dla nauczycieli (TRF) i rodziców (CBCL) oraz arkusza obserwacyjnego SSRS (Social Skills Rating System) (Gresham i Elliot, 1990; za: McConaughy, Kay i Fitzgerald, op.cit.) także w wersji dla rodziców i nauczycieli. Dodatkowo zastosowano technikę obserwacji standaryzowanej nastawionej na rejestrowanie zachowań problemowych dziecka na terenie klasy szkolnej na podstawie kwestionariusza DOF (Direct Observation Form) (McConaughy, Achenbach i Gent, 1988). W ostatnim przypadku pomiaru dokonywali niezależni obserwatorzy, koncentrując się na zachowaniu badanych w trakcie trwania l-minutowych próbek czsowych. Ocenie poddano
PROGRAMY WCZESNEJ INTERWENCJI WŚRÓD STRATEGII OGRANICZANIA...
173
kach szkolnych nastąpiła wyraźna redukcja zachowań internalizacyjnych tak w grupie kryterialnej, jak i kontrolnej. Jednak wśród uczniów poddanych oddziaływaniu programu spadek natężenia tego typu zachowań był znacznie silniejszy, co potwierdziły także wyniki obserwacji standaryzowanej. W tej samej grupie - co wydaje się szczególnie istotne - nastąpił w okresie dwuletnim znaczący spadek zachowań przestępczych, odwrotnie niż w przypadku grupy kontrolnej, gdzie zanotowano wyraźny wzrost wskaźnika w podskali zachowań przestępczych arkusza TRF. W środowisku rodzinnym dzieci ujawniono wyraźny efekt oddziaływania programu profilaktycznego, wyrażający się znacznym spadkiem natężenia pewnych typów zachowań zarówno eksternalizacyjnych (zachowania agresywne i przestępcze), jak i internalizacyjnych (wycofanie).
Edukacja w zakresie sprawności społecznych ujawniła swą zwiększoną efektywność wśród uczniów objętych ryzykiem zaburzeń emocjonalnych w porównaniu z pozostałą częścią klasy szkolnej. W sposób szczególny odnosi się to do spadku zachowań przestępczych, zarejestrowanego zarówno przez rodziców, jak i nauczycieli.
Także gdy chodzi o poczucie kompetencji rodziców w zakresie rozwiązywania problemów wychowawczych, dwuletni okres partnerskiej współpracy z nauczycielami w ramach zespołów interwencyjnych przyniósł wyraźną poprawę.
Podsumowując wyniki badań ewaluatywnych, autorzy raportu wskazują, że kluczowe z punktu widzenia przeciwdziałania przestępczości efekty oddziaływań (redukcja agresji i symptomów wykolejenia przestępczego) wymagają interwencji nie krótszej niż jeden rok4. Wynika to z porównania wyników pomiaru dokonanego w 12. i 24. miesiącu funkcjonowania programu.
Program Linking the Interests ofFamilies and Teachers (LIFT)5
Drugi z prezentowanych programów profilaktycznych powstał w środowisku badaczy skupionych w Oregon Social Learning Center. Przy konstruowaniu strategii korzystano w równym stopniu z wyników badań longitudinalnych nad ewolucją wczesnych zaburzeń w zachowaniu, jak i z doświadczeń własnej praktyki klinicznej z dziećmi i młodzieżą społecznie niedostosowaną, a także jej rodzinami. W ostatecznej postaci program składa się z trzech podstawowych komponentów, odpowiadających zasadniczym kierunkom interwencji profilaktycznej:
l. Trening sprawności społecznych w warunkach klasy szkolnej (Classroom Com-ponenf).
także zmienność postaw rodziców uczestniczących w spotkaniach zespołów PTAR w zakresie ich umiejętności radzenia sobie z problemami wychowawczymi; pomiaru tej właściwości dokonano przy użyciu kwestionariusza FES-S (Family Empowennent Scalę — School Version).
Precyzyjniej - chodzi o to, że pozytywne zmiany w zachowaniu dziecka ujawniają się znacznie później na gruncie środowiska rodzinnego.
5 Charakterystyka projektu na podstawie artykułu: J.M. Eddy, J.B. Reid i R.A. Fetrow (2000), Ań Ele-mentary School-Based Prevention Program Targeting Modifiable Antecedents of Youth Deliąuency and Violence; Linking the Interests ofFamilies and Teachers (LIFT), „Journal of Emotional & Behavioral Disorders" vol. 8, Iss. 3,5.165-177.
174
Mariusz Sztuka
2. Korektura zachowań dziecka w warunkach swobodnej zabawy w czasie pozalekcyjnym (Playground Component).
3. Modyfikacja postaw rodzicielskich (Parent Component).
Realizacja programu w wymiarze klasy szkolnej przyjmuje formę 10-tygodniowego cyklu zajęć z instruktorem. Zajęcia odbywają się dwa razy w tygodniu przez jedną godzinę. W ich trakcie instruktor przedstawia konkretną umiejętność, istotną z punktu widzenia celów programu. Następnie dzieci wypróbowują określoną umiejętność, uczestnicząc w zaimprowizowanych przez instruktora grach sytuacyjnych. Końcowa część zajęć to czas spontanicznej aktywności dzieci, po czym następuje przegląd opanowywanych umiejętności i ewentualnie przyznanie nagród. Drugie w tygodniu zajęcia są uzupełnione o dodatkowy punkt, jakim jest wspólne rozwiąż) wanie konkretnych problemów klasy. W trakcie każdej sesji instruktorowi towarzyszy wychowawca klasy. Podstawowe sprawności, jakie dzieci opanowują w trakcie omawianych zajęć, to np. umiejętności:
- słuchania innych,
- identyfikowania przeżywanych uczuć,
- adekwatnego reagowania w określonych sytuacjach społecznych,
- radzenia sobie z gniewem,
- właściwego przyjmowania i udzielania pochwał.
Pomimo zasadniczo podobnych zadań dla wszystkich grup wiekowych, konkretna treść programowa jest dostosowana do wieku odbiorców.