Poszczególne wzory badania historycznego ocenia mo|emy biorc pod uwag bdz cele przy[wiecajce tym badaniom w ramach danego wzoru, bdz te| cele, do sformuBowania których doszBa nauka historyczna dopiero w toku swego rozwoju
Pokaż mi serce nie opętane zwodniczymi marzeniami, a pokażę ci człowieka szczęśliwego.
W t e n s p o s ó b p e w n e d z i a Ba n i a , k t ó r e n a g r u n c i e d a n e g o w z o r u s c a Bk o w i c i e u z a s a d n i o n e , w k o n f r o n t a c j i z t y m c e l e m s f o r m u Bo w a n y m p ó zn i e j m o g o k a z a s i n i e r a c j o n a l n e . N i e z a w s z e d o s t a t e c z n i e r o z r ó |n i a s i t e d w a p u n k t y w i d z e n i a , a p r z y t y m o b a w i n n y b y Bc z n i e b r a n e p o d u w a g .M i m o |e n a j o g ó l n i e j r z e c z u j m u j c , p o s z c z e g ó l n e w z o r y b a d a n i a h i s t o r y c z n e g o z m i e n i a By s i w c i g u w i e k ó w i z a w s z e j e d e n z n i c h , w s k a l i s z e r s z e j , s t a w a B s i p a n u j c y , t o j e d n a k n i e w y g a s a By o n e c a Bk o w i c i e , z n a j d u j c z w o l e n n i k ó w i w a r u n k i d l a o d |y c i a . N i e b y Bo b y z b y t w i e l k p r z e s a d t w i e r d z e n i e , |e w z a l e |n o [c i o d e t a p u r o z w o j o w e g o i s t n i a Ba j e d n o c z e [n i e w i k s z a l i c z b a w z o r ó w ; w t a k i c h p r z y p a d k a c h n a j b a r d z i e j n a u k o w o a m b i t n y w z ó r s t a w a B s i l u b s t a j e s i m i a r o c e n y p r z e |y w a j c y c h s i l u b o d |y w a j c y c h d a w n y c h z j e g o p u n k t u w i d z e n i a w z o r ó w . K a |d y z n i c h w n o s i B o k r e [l o n e w a r t o [c i d o b a d a n i a h i s t o r y c z n e g o . N a s t p n y , j a k k o l w i e k p o w s t a w a B n i e r a z j a k o z a p r z e c z e n i e w z o r u p o p r z e d n i e g o , w y k o r z y s t y w a B p r z y n a j m n i e j t e c h n i c z n o - n a u k o w e z d o b y c z e s w e g o p o p r z e d n i k a . W c z a s i e , g d y j e s z c z e p a n o w a B o k r e [l o n y w z ó r , z j a w i a l i s i n i e r a z w i e l c y p r e k u r s o r z y n o w y c h r o z w i z a D s t a w i a j c y n o w e c e l e . D o t a k i c h n a l e |a B n a p r z y k Ba d z a d z i w i a j c y s w y m i k o n c e p c j a m i I b n C h a l d u n c z y t w ó r c a n a j b a r d z i e j n o w o c z e s n e g o w z o r u n a u k i h i s t o r y c z n e j K a r o l M a r k s . N o w e w z o r y l u b r o z w i n i c i a p a n u j c y c h f o r m u Bo w a l i m i d z y i n n y m i L . V a l l a , V o l t a i r e , L . R a n k , H . B e r r .
W y d a j e s i , |e m o |n a w s p o s ó b n a s t p u j c y o d t w o r z y c e l e s t a w i a n e b a d a n i u h i s t o r y c z n e m u 3 . W s t a r o |y t n o [c i i d u |e j c z [c i w i e k ó w [r e d n i c h d o m i n u j e p r a k t y c z n y ( p r a g m a t y c z n y ) c e l p i s a r s t w a h i s t o r y c z n e g o . S t a r o |y t n i , n i e s t a w i a j c h i s t o r i i j a k o z a s a d n i c z e g o c e l u d o j [c i a d o z d a D p r a w d z i w y c h o p r z e s z Bo [c i , n i e u z n a w a l i j e j t y m s a m y m z a n a u k , l e c z z a j e d n z f o r m d z i a Ba l n o [c i p r a k t y c z n e j i z w i z a n e j z |y c i e m . J a k i n t e r e s u j c o w y k a z u j e n a p r z y k Ba d z i e g r e c k i m I . M . F i n l e y , a | d o s c h y Bk u V I w . d o m i n u j c f o r m , w k t ó r e j u z e w n t r z n i a Ba s i [w i a d o m o [ h i s t o r y c z n a G r e k ó w , b y B m i t , l e c z m i t w y r a |a B s i w p o e z j i a n i e d z i e j o p i s a r s t w i e . B o h a t e r o w i e H o m e r a n i e d z i a Ba j w j a k i m k o l w i e k w y m i a r z e c z a s o w y m 4 ; e p o s n i e m a n i c w s p ó l n e g o z o p i s e m h i s t o r y c z n y m .
2 Z d a n i e s p r a w y z t e g o c e l u , j a k p o d a w a l i [m y z a K . A j d u k i e w i c z e m ( L o g i k a p r a g m a t y c z n a , s . 1 7 5 ) , n a l e |y d o z a k r e s u b a d a D m e t o d o l o g i i p r a g m a t y c z n e j c z y l i d z i a Bu m e t o d o l o g i i r o z p a t r y w a n e g o Bc z n i e z a p r a g m a t y c z n .
3 P r z e p r o w a d z o n y t u p o d z i a B n i e j e s t d o k o n y w a n y z p u n k t u w i d z e n i a h i s t o r i i h i s t o r i o g r a f i i i d l a t e g o n i e p o k r y w a s i z n i m w n i e k t ó r y c h p u n k t a c h .
4 J . M . F i n l e y M y t h , M e m o r y a n d H i s t o r y H i s t o r y a n d T h e o r y " I V 1 9 6 5 , s . 2 8 1 - 3 0 2 .
4 6