- organizatorem procesu dydaktycznego,- kierownikiem,- doradcą,- informatorem,- naprowadzającym,- korektorem,- kontrolerem...
Pokaż mi serce nie opętane zwodniczymi marzeniami, a pokażę ci człowieka szczęśliwego.
Za B* Nawroczyńskim dodać można, iż nauczyciel powinien także być socjologiem znającym reguły przemian zachodzących w grupie społecznej i umiejącym stosować je w udoskonalaniu własnych metod pracy . Opinię tę podzielają J* Wołczyk i H. Winiarski, twierdząc, że nauczyciel, aby sprostać stojącym przed nim zadaniom społecznym, winien być wyposażony w wiedzę socjologiczną l umieć nią operować* W zakończeniu swej pracy autorzy stwierdzają, że "Szkoła w godzinach pozalekcyjnych będzie domem kultury i sportu, a zatem nauczyciel w tej szkole pracujący, obok gruntownego wykształcenia przedmiotowego, powinien odznaczać się szerokimi podstawami wiedzy pedagogicznej, psychologicznej i socjologicznej, a nadto umiejętnością pracy z młodzieżą" .
Niezależnie jednak od ujęć szczegółowych, każdy z cytowanych autorów uzależnia sprawne funkcjonowanie nauczyciela od posiadanej przez niego wiedzy merytorycznej i metodycznej, znajomości celów oraz metod oddziaływania na ucznia, a także od posiadania zespołu określonych cech instrumentalnych. Problemowi osobowości nauczyciele i jego funkcjo* nowaniu w zawodzie były poświęcone także badania własne. Problem główny stanowiło uchwycenie relacji między osobowością nauczyciela, a nasileniem nerwicy szkolnej powierzonych mu uczniów, oraz między osiąganymi wspólnie rezultatami dydaktycznymi. Y celu uchwycenia tych relacji zebrano informacje powiązane z czynnikami sytuacyjnymi badanych nauczycieli, takimi jak: wiek, płeć, wykształcenie, staż pracy, warunki domowe i sytuacje rodzinna oraz związane z czynnikami podmiotowymi, jak: poziom nerwicy, poziom twórczości, motywacja pełnienie zawodu nauczyciela, poziom samooceny i samoakceptacji, Ilość zaspokój o-nych potrzeb z grupy braku (co jest uważane za podstawę realizowania potrzeb wyższego rzędu), subiektywne odczucie sprostania wymaganiom zawodu, poziom satysfakcji z kontaktów z wychowankami oraz satysfakcji z wykonywanego zawodu.
Badania przeprowadzono w latach 1986 - 1987 w jednej z nowohuckich szkół podstawowych i objęto nimi pion nauczania początkowego; w tym 13 nauczycieli, 337 uczniów oraz dyrekcję szkoły. W części badań poś-
128
więconych osobowości nauczyciela wykorzystano: obserwację, wywiad. Test ACL (Adjective Check List - Creative Scale).-Kwestionariusz Objawowy "S", Kwestionariusz symptomów nerwicowych, listę sytuacji zawodowo trudnych oraz Test zdań niedokończonych, natomiast w części badań dotyczących ucznia zastosowano: skrócony wykaz objawów nerwicowych, ankietę oraz rysunek tematyczny "Ja l mój wychowawcę".
W badanej grupie nauczycieli klas I - III znalazły się tylko kobiety, z których 6 legitymowało się dyplomem szkoły wyższej o kierunku pedagogicznym, dalsze 6 dyplomem Studium Nauczycielskiego, a jedna osoba podjęła pracę wkrótce po ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego. Rozkład ze względu na staż pracy był zróżnicowany; dwie osoby w zawodzie nauczyciela pracowały pierwszy rok, po jednej osobie rok drugi, trzeci, czwarty, siedemnasty, dwudziesty czwarty, dwudziesty piąty i trzydziesty piąty, po dwie osoby znalazły się w grupie pełniących zawód rok siódmy i trzydziesty drugi.
Przeprowadzone badania ujawniły wpływ poziomu akceptowania uczniów przez wychowawcę i odczuwaniu tej sympatii przez wychowanków, na powstanie u nich pozytywnego obrazu nauczyciela i utożsamianie się z nim. Nauczyciele wykazujący zainteresowanie każdym uczniem byli oceniani jako bardziej serdeczni i otrzymywali znacząco wyższe wybory przy prrzyjęciu go za wzór osobowy (przy postawie nauczyciela "każdy uczeń jest dla mnie ważny w równym stopniu" 96% klasy oceniało go jako serdecznego, a dla 100% uczniów stanowił on wzór osobowy -Id; przy postawie nauczyciela "ważny jest uczeń słaby", jako serdecznego odczuwało nauczyciela 48% -Ic, 58% -Ha, 56% Hb, 42% lic, 5975 Illa, 11% Illbj przy postawie nauczyciela "ważny jest uczeń dobry, na którego nogę liczyć", oceny w tej grupie wynosiły 20% klasy).
Współczynnik ocen wysokich w tej grupie korelował z przyjmowaniem wychowawcy za wzór osobowy przez wszystkich uczniów, a przy odczuwaniu wychowawcy jako serdecznego przez 4256 - 11%, za wzór osobowy obierało nauczyciela od 46% do 12% klasy. W grupie ostatniej wartości otrzymane wyniosły 11% i 20% uczniów. Akceptacja okazywana przez nauczyciela sprzyja odwzorowywaniu takiej postawy przez uczniów, ttórzy darzą sympatią zarówno samego wychowawcę, jak i swoich kolegów. Sympatia nauczyciela do uczniów sprzyja tworzeniu się ciepłej atmosfery w całej klasie i wpływa na zwiększenie częstotliwości zachowań koleżeńskich u uczniów. Dodatkowo akceptacja ta wpływa na wzrost zaufania wychowanków do nauczyciela i chęć podzielenia się z nim także kłopotami pozaszkolnymi (w grupie pierwszej wartości procentowe stanowiły 97%, 19% i 70%; w grupie drugiej - 53%, 40%, 33% i 23%, a w grupie
129
gdzie uczniowie odczuwali sympatię nauczyciela na poziomie najniższym, wartości wyniosły 15%, 14#, 6$, 2% lub nie otrzymano ani Jednego głosu).