stawowe zasady konkordatu z 1801 r...
Pokaż mi serce nie opętane zwodniczymi marzeniami, a pokażę ci człowieka szczęśliwego.
# reorganizowana zostaa armia510
(w swym trzonie ochotnicza, 150-tysiczna). Sab ucisk cenzury, w r. 1819
rzd zdecydowa si na znaczn liberalizacj reimu prasowego. Nie roz-
adowao to wszystko opozycji bonapartystw (zwaszcza spensjonowanych
wojskowych, ktrych sytuacja bya aosna: por. Kawalerskie gospodarstwo
Balzaka), republikanw (przypominajcych wci tradycje rewolucji) i libe-
raw (dajcych umocnienia praw parlamentu i samorzdu, wolnoci
sowa, niechtnych wzrostowi roli kocioa). Ale rzd szuka kompromisu
i stabilizacji.
Jednake w polityce tej, wedle sw Chateaubrianda, rzd polizn
si na krwi: zab#nka krla, ksicia Karola de Berry (1820),
pooyo kres rzdowemu umiarkowaniu. Ksi de Berry zgin z rki
republikanina, czeladnika Louvela: ten nieodpowiedzialny akt spowodo-
wa represje wobec caej opozycji Kierownictwo rzdu obj ponownie
Richelieu, ktry da si ponie fali reakcji wznoszonej przez ultrasw.
graniczono gwarancje wolnoci osobistej i swobod prasy, zmieniono
te prawo wyborcze, przyznajc l2tys. najbogatszych wyborcw prawo
gosowania dwa razy i prawo podzielenia midzy siebie 172 nowych man-
datw poselskich, ktre dodano do 258 dawnych. "Dalimy Bourbonom
10 lat wytchnienia" - powiedzia proroczo minister hr. de Serre, gdy mu
gratulowano tej reformy wyborczej.
# schyku 1821 r. aktywizacja reakcji zmiota Richelieugo; ster rzdu
obj jeden z szefw partii ultra, Villele. Terroryzowano opozycj w prasie
i w Izbie; reim prasowy coraz ostrzej krpowa swobod wypowiedzi;
narastaa fala klerykalizacji Koci z poparciem rzdu rozszerza sw
akcj "odwojowywania" spoeczestwa przy pomocy jezuitw, bractw,
stowarzysze religijnych, misji, pielgrzymek. Duchowni nie tylko tworzyli
wci nowe szkoy konfesyjne, ale take nadzorowali szkoy publiczne,
rednie i wysze. Zawieszono wykady liberalnyeh profesorw, nawet tak
umiarkowanych, jak Guizot i Royer-Collard.
ake w polityce zagranicznej Francja stana u boku reakcji. Jesieni
1822 r. jej reprezentanci wzili udzia w kongresie pastw witego przy
mierza, ktry si zebra w Weronie dla rozwaenia rodkw walki z ruchem
rewolucyjnym w Europie Od 1820 r. bowiem ruch ten nasila si, a we Wo-
szech, His anii i Portugalii odnis pewne - nietrwae - sukcesy w walce
z reakcj. W Weronie Francja upowaniona zostaa do wysania "ekspe-
dycji katne# przeciw liberalnemu rzdowi, ktry obj wadz w Hiszpanii.
Mimo oporw Anglii w kwietniu 1823 r. 60-tysiczna armia z bratankiem
Ludwika XVIl1, ksiciem Angouleme, zaatakowaa Hiszpani. Po zajciu
Madrytu i zwycistwie pod Trocadero Francuzi represjonowali ostro hisz-
paskich liberaw ntuzjast tej wyprawy by minister spraw zagranicz-
SII
riych w rzdzie Villele'a, znany pisarz Chateaubriand, ktry (jak i francuscy
generaowie) widzia w niej dowd mocarstwowej roli Francji. Ekspedycja
hiszpaska umocnia siy reakcji w wojsku: wysocy ofic#rowie otrzymali
pens e i awanse za sukcesy w tej niechlubnej kampanii.
trasi triumfowali. Wspieray ich sfery dworskie z bratem krla,
hrabi Artois, arystokracja i koci, liczne reakcyjne komitety i kluby,
gazety i tajne stowarzyszenia (dynamiczna, klerykalna organizacja Rycerzy
Wiary). Zwaszcza poudniowe i zachodnie prowincje Francji byy domen
partu ultra. Liberalni bourgeois mogli przeciwstawi reakcji jedynie grupk
posw, niezalenych" w Izbie Deputowanych i autorytet niektrych swych
dziaac Sztandarem liberaw by stary La Fayette, teoretykiem - zdol-
ny pisarz Beniamin Constant, ktry wraz z pani de Stael propagowa
model monarchii konstytucyjnej w angielskim stylu. Grobie arbitralnoci
wadzy Constant przeciwstawia zasad "minimum rzdzenia" i namitn
obron indywidualnej wolnoci (lepiej dopuci, by p Parya wymaro
na osp, ni wprowadzi przymusowe szczepienia). Grobie rzdw ludu-
uzasadnienie cenzusu majtkowego, jako legitymacji praw politycznych.
Nienawi do demokracji'czya liberaw "niezalenych" i liberaw
"konstytucyjnych" (Royer-Collard, Guizot), upatrujcych w Karcie Lud-
wika XVIl1 ostatnie sowo politycznej mdroci. Ale, w odrnieniu od
wielbicieli Karty, liberaowie spod znakw Constanta i La Fayette'a pra-
gnli dla swego programu znale yranta w masach. Std ostra nuta kry-
tyki sfer dworskich, arystokracji, kleru (a ju szczeglnie jezuitw) w or-
ganie liberaw "Le Constitutionnel", w pamfletach liberalnego pisarza,
popularnego Pawa Couriera, w piosenkach Berangera, jeszcze popular-
niejszych. Std te akceptowanie przez liberaw legendy napoleoskiej,
ywej wrd mas ludowych w dobie Restauracji: Napoleon, przeciwsta-
wiany Bourbonom, stawa si nie tylko twrc chway Francji, ale te,
paradoksalnie, wielkim onierzem wolnoci.
Liberaowie utrzymywali kontakty z ruchem spiskowym, ktry si oy-
wi w obliczu rozpasania reakcji po r. 1820 i skupia bonapartystw, re-
publikanw, antyklerykaw (40 tys. czonkw w 1821 r.). Spiski "karbo-
narskie" wspieray si przede wszystkim na modziey studenckiej i drobno-
mieszczaskiej, spensjonowanych i czynnych oficerach oraz podoficerac#
Ideologicznie byy bardzo niejednorodne. "Przyjaciele prawdy", a potem
karbonariusze (tu wpyw spiskw woskich) nie zdoali jednak poderwa
do powstania ani armii, ani mas, znuonych i przygniecionych ndz. Agen-
tura policyjna wrd spiskowcw i policyjna prowokacja uatwiy rozbija-
nie kolejnych prb insurekcyjnych. Niektre represje (jak stracenie w Pary-
u czterech sierantw z Rochelle) utrwaliy s# w wiadomoci historycznej
512
Francuzw;#w#sumie jednak spiski lat 1820-1822 poniosy fiasko, a sam
ruch upad u schyku 1822##)
# r. I 824 dwa due sukcesy ultrasw : z wyborw wysza Izba o przy
gniatajcej przewadze skrajnej prawicy (ledwie kilkunastu liberaw wrd
430 posw), a tron Francji po mierci Ludwika XVIII obj szef partii
<
narchy nawiz a do tradycji an-
cie<< regi
szereg reakcyjnych projektw ustaw.#
Aby umoliwi dawnym emigran-
tom wykup ziem, z ktrych wy-
waszczya ich rewolucja, uchwalono. #s
dla nich miliard frankw odszkodo-
wania z jednoczesn konwersj rent
pastwowych, co wzburzyo buru-
azyjn opini. Ustawa o karze mier-
ci za witokradztwo bya symbolem
ofensywy klerykalizmu i te wzbu-