294mana szczególnie ważne wydają się dwie kwestie...
Pokaż mi serce nie opętane zwodniczymi marzeniami, a pokażę ci człowieka szczęśliwego.
Po pierwsze, autor ten bodajże pierwszy używał kategorii anomii jako synonimu nieprzystosowania. Nieco dystansując się od poglądów Durkheima, napisał: „Ja używam tego zwrotu (anomia — przyp. K.K.) w nieco innym znaczeniu: przymiotnik »anomiczny« odpowiada przymiotnikowi »nieprzystosowany«. Tego ostatniego unikam ze względu na jego ujemne konotacje" (Riesman, 1996, s. 316). Niestety, kategoria anomii do dziś nierzadko bywa interpretowana w kategoriach niemalże psycho- czy socjopatologicznych mimo kolejnego, następującego zastrzeżenia Riesmana: „W przypadku niektórych kultur ceniłbym wyżej nieprzystosowanych, »anomicznych« niż przystosowanych" (1996, s. 318). Ta ostatnia uwaga zbliża nas do drugiej istotnej kwestii. Otóż autor ten zwrócił uwagę, że anomia może przybierać różne formy jakościowe w zależności od czynników makrosys-temowych2.Warto wreszcie zacytować poglądy T. Parsonsa. Autor ten twierdzi, że: „Najzwięźlej chyba można anomię określić jako stan polegający na tym, że znaczna liczba jednostek odczuwa znaczny brak zintegrowania z trwałymi wzorami instytucjonalnymi, niezbędnego dla jej własnej równowagi i sprawnego funkcjonowania systemu społecznego. Zjawisko to, jak się zdaje, zawiera dwa ważne aspekty. Po pierwsze, wydaje się, że istnieje głęboko zakorzeniona potrzeba względnej stabilności oczekiwań [...]. Oczekiwania nie mogą być stabilne, jeśli normy, które winny je określać, są tak niewyraźne, że nie mogą stanowić prawdziwej wskazówki [...]. Drugi [...] polega na potrzebie wystarczająco konkretnego i stałego systemu systemu symboli, wokół którego mogą się krystalizować uczucia jednostki" (Parsons, 1972, s. 156-157). Akcentując, jak widać, znaczenie stałości (stabilności), autor stwierdza: „Wzrost anomii może być konsekwencją każdej niemal zmiany sytuacji społecznej, która podważa ustalone uprzednio definicje sytuacji, utrwalone formy życia lub symbole" (Parsons, 1972, s. 158).
Kolejnym znanym autorem, twórcą koncepcji anomii, jest L. Srole. Pojęcia „anomia" używa on zamiennie z kategorią alienacji. Stwierdza na przykład, że anomia to alienacja interpersonalna. Za pomocą kategorii Durkheimowskiej Srole stara się opisać wymiar, którego jeden biegun stanowi poczucie dystansu ,ja—inni", drugi zaś — poczucie przynależności do innych. Przeciwieństwo anomii określił mianem eunomii. Srole wyróżnił pięć komponentów anomii (każdemu z nich odpowiada jedna pozycja ułożonej przezeń skali pomiarowej, tzw. skali anomii Srole'a):
przekonanie o obojętności przywódców społecznych wobec potrzeb jed-
nostki;
2 D. Riesman pisał na przykład: „Współczesnych anomików charakteryzuje pustka wyrazu i anomia uczuć, tak jak histeria lub lekceważenie prawa charakteryzowało anomików w społeczeństwach wcześniejszych" (Riesman, 1996, s. 317). Nie sposób nie zauważyć, że stosując swoją psy-chopatologiczną perspektywę, Riesman skłonny byłby zapewne uznać za anomików średniowiecznych biczowników czy osoby zwane w carskiej Rosji mianem jurodiwyj", co być może nie jest pozbawione podstaw, ale nie wydaje się zgodne z klasycznym podejściem Durkheima.
295
• przekonanie, że niewiele da się osiągnąć w społeczeństwie, którego funkcjonowanie postrzegane jest jako niemożliwe do przewidzenia i chaotyczne;
• przekonanie, iż utrzymanie już zrealizowanych celów życiowych jest niemożliwe;
• poczucie bezsensu życia;
• przekonanie, że człowiek nie może liczyć na społeczne i psychologiczne wsparcie od swoich przyjaciół (Srole, 1956).
Wydaje się, że tak rozumiana anomia oznacza nie tyle poczucie braku przynależności do innych (czy świata społecznego), ile raczej zgeneralizowane poczucie zagubienia, opuszczenia i niemocy. I sama kategoria anomii, i pomiar zastosowany przez Srole'a są wyraźnie nasycone negatywnym afektem. Skala tego autora nie mierzy jednak stanów uczuciowych jako takich, a co najwyżej emocjonalne reakcje na własną niemoc, zagubienie czy poczucie bezsensu.