O zakresie prawa zrzeszania się w związki zawodowe decyduje sama ustawa, która nie pozwala związkom poszerzać lub zawężać kręgu osób korzystających z wolności związkowej...
Pokaż mi serce nie opętane zwodniczymi marzeniami, a pokażę ci człowieka szczęśliwego.
Wyjątek dotyczy bezrobotnych, którzy wcześniej nie byli członkami związku, co do których statut decyduje, w jakich przypadkach i na jakich warunkach mogą oni wstępować do związku. Pośrednio oznacza to również wyłączenie możliwości tworzenia związku zawodowego przez samych bezrobotnych.
IV. Tworzenie i rozwiązywanie związku zawodowego
424 Związek zawodowy może zostać założony przez co najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych. Osoby te (zwane niekiedy członkami-założycielami) podejmują uchwałę o założeniu związku, uchwalają jego statut i wybierają komitet założycielski (3-7 osób). Treść statutu określa szczegółowo art. 13 ZwZawU. Najogólniej biorąc, statut powinien określać przedmiot i zakres działania związku, jego strukturę organizacyjną, zasady członkostwa i źródła finansowania, jak również organy i osoby uprawnione do reprezentowania związku na zewnątrz.
Nb. 422-424
§ 34. Związki zawodowe
285
Związek zawodowy podlega obowiązkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym1. Jeżeli komitet założycielski nie złoży w terminie 30 dni od dnia założenia związku wniosku o rejestrację, uchwała o utworzeniu związku traci moc. Wniosek o wpis do rejestru związku zawodowego składa się na urzędowym formularzu2. Do wniosku dołącza się statut związku. Wpis do rejestru nie podlega obowiązkowi ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.
Z chwilą rejestracji związek zawodowy nabywa osobowość prawną.
Dotyczy to zarówno związku jako całości, jak i wskazanych w statucie jego jednostek organizacyjnych. To nowe rozwiązanie wprowadzone zostało do ustawy ze względu na potrzeby dużych, ogólnokrajowych związków zawodowych, posiadających struktury zakładowe, branżowe i terytorialne. Takim związkiem jest NSZZ „Solidarność", który określił w statucie, że osobowość prawną posiadają komisje zakładowe i międzyzakładowe, organizacje regionalne i krajowe sekretariaty branżowe; por. uchw. SN (7) z 25.3.1993 r. (I PZP 73/92, OSNCP 1993, z. 10, poz. 169).
Rejestracja związku zawodowego odbywa się na podstawie przepisów KPC o postępowaniu nieprocesowym. Oznacza to m.in., iż żaden inny podmiot, w tym zwłaszcza pracodawca, nie może wywierać wpływu na to postępowanie.
Ustawa nie przesądza jednoznacznie, jaka jest sytuacja prawna związku zawodowego między jego utworzeniem a rejestracją. Jest oczywiste, iż bez rejestracji związek nie ma osobowości prawnej. Nie ma on też, jak się wydaje, tych uprawnień, które prawo przyznaje związkom zawodowym, ale może działać jako nieformalna grupa nacisku. Tym bardziej z uprawnień tych nie korzysta związek zawodowy, któremu sąd odmówił rejestracji.
Związek zawodowy jest również obowiązany zawiadomić sąd o zmianie statutu. Zmiana ta wchodzi w życie z upływem 14 dni od zawiadomienia sądu, jeżeli nie zgłosił on wcześniej zastrzeżeń co do jej zgodności z prawem. W takim przypadku sąd jest obowiązany wyznaczyć rozprawę do rozpatrzenia tych zastrzeżeń w terminie 30 dni od dnia zawiadomienia o zmianie statutu.
Dobrowolność tworzenia związków zawodowych oznacza także możliwość 425 ich rozwiązania. W następstwie podjęcia takiej uchwały przez statutowo upoważniony organ związku sąd wykreśla związek z rejestru. Podobne działanie podejmuje, jeżeli liczba członków związku utrzymuje się poniżej 10 przez okres dłuższy niż 3 miesiące. Odpada bowiem przesłanka, od której uzależnione było powstanie związku. Trzecią okolicznością, z którą prawo łączy skreśle-
1 Art. 49 ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.).
2 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 21.12.2000 r. w sprawie określenia wzorów urzędowych formularzy wniosków o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego oraz sposobu i miejsca ich udostępniania (Dz.U. Nr 118, poz. 1247 ze zm.).
Nb. 425
286
Rozdział VIII. Zbiorowe prawo pracy
nie związku z rejestru, jest likwidacja lub upadłość zakładu pracy, w którym dotychczas działał związek zawodowy (jeżeli zakres działania związku obejmował tylko dany zakład pracy) oraz nie do końca jasne przekształcenia orga-nizacyjno-prawne tego zakładu, uniemożliwiające kontynuowanie działalności związku. We wszystkich tych sytuacjach sąd skreśla związek z rejestru na jego wniosek lub z urzędu. Czwarta możliwość skreślenia związku z rejestru łączy się z naruszeniem przepisów ustawy (por. Nb. 434-435).
V. Przedmiot działalności związkowej
426 Przedmiot działalności związkowej normowany jest w ustawie o związkach zawodowych na wiele różnych sposobów. Najbardziej ogólne z tych określeń dotyczy ochrony i reprezentacji praw i interesów pracowników
(innych osób korzystających z wolności związkowej). Pojęcie praw i interesów może być różnie interpretowane. Niewątpliwe jest, iż podstawowym zadaniem związku jest ochrona interesów rozumiana jako dążenie do poprawy warunków pracy i płacy. Z drugiej strony ochrona praw jest rozumiana jako zapewnienie przestrzegania obowiązujących uprawnień pracowniczych. Ochrona praw ma jednak o tyle mniejsze znaczenie, iż na ich straży stoją organy ochrony prawnej, a działania związku mają tylko charakter uzupełniający. Związki zawodowe bronią także interesów pracowników, nawet jeżeli działania pracodawcy mieszczą się w obowiązującym prawie, czego przykładem może być obrona pracowników przez zwalnianiem z pracy.
Równie szeroko i różnorodnie ustawa określa rodzaje praw i interesów mogących być przedmiotem działalności związkowej. W szczególności mogą to być prawa i interesy zawodowe i socjalne, a z drugiej strony - godność pracownika, interesy materialne i moralne zarówno zbiorowe, jak i indywidualne. Z innych jeszcze przepisów wynika, iż przedmiotem działania objęte są zagadnienia prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Tak ogólne i zróżnicowane sformułowania przepisów umożliwiają związkom zawodowym stosunkowo swobodne kształtowanie celów i zadań związku w statutach i w praktycznej działalności.
VI. Uprawnienia związków zawodowych