strony drugiej, 4...

Pokaż mi serce nie opętane zwodniczymi marzeniami, a pokażę ci człowieka szczęśliwego.

działania stron konfliktu są wzajemnie przeciwstawne, 5. ważnym aspektem stosunków konfliktowych jest władza, 6. stosunki konfliktowe są podstawowym procesem spo­
łecznym i mają poważne konsekwencje społeczne, 7. proces
konfliktowy reprezentuje czasową tendencję do rozłamu w stosunkach między stronami, 8. stosunki konfliktowe nie rozbijają systemu, lecz raczej powodują przemiany norm i oczekiwań.
12
osób uczestniczących w danej interakcji społecznej 10.
Inaczej, przy pomocy terminów psychologicznych,
określa konflikt na przykład Vilhelm Aubert 11. Konflikt jest dla niego rodzajem p s y c h i c z n e g o n a p i ę c i a między stronami, otwartym antagonizmem, wrogością. I on odróżnia konflikt od jego podstaw, za
które uważa warunki systemu, całą strukturę społeczną. Stąd też pojęcie konfliktu potencjalnego.
Oba wymienione wyżej znaczenia wymienionego terminu chciał połączyć Clinton Fink. Sformułował definicję, która miała umożliwić szeroką teorię konfliktu społecznego: „Konflikt społeczny to każda sytuacja lub
proces, w którym dwa lub więcej byty społeczne powiązane są przynajmniej jednym z psychologicznych stosunków antagonistycznych lub przynajmniej jedną
z antagonistycznych interakcji" 12.
Trzeci sposób rozumienia terminu konflikt prezen-
10 Analogiczne jest w zasadzie stanowisko Janusza Sztum skiego. Przez konflikt rozumie on „wszelkie przejawy zmagań czy też walki między ludźmi, których celem jest nie tylko
zdobycie (resp. utrzymanie) środków produkcji, danej pozycji
społecznej, władzy itp. wartości cieszących się społecznym uznaniem, ale też pozyskanie, neutralizacja, a nawet eliminacja rzeczywistego lub domniemanego przeciwnika", s. 178. J. Sztumski odróżnia konflikt od „innych form opozycji" oraz od jego uwarunkowań — J. Sztumski, Konflikt społeczny, w: „Studia
Socjologiczne" 1973, nr 3.
11 V. Aubert, Competition and Dissensus: Two Types of Conflict and Conflict Resolution, w: „The Journal of Conflict Resolution", 1963, vol. VII, nr 1, s. 26 - 42. Podobnie analizuje problem Kurt Singer w: The Resolution of Conflict, w: „Social
Resrarch" 1949, vol. XVI. nr 2, s. 230 - 245.
12 C. Fink, Some Conceptual Difficulties in the Theory of
Social Conflict, w: „The Journal of Conflict Resolution" 1968, Journal of Peace Research" 1965, nr 4, s. 348 - 397.
13
tuje na przykład Percy S. Cohen, według którego „konflikt społeczny istnieje tam, gdzie cele jednej grupy są osiągane w taki sposób, że uniemożliwiają innym
grupom realizację ich celów" 13. Odróżnia on tak rozumiany konflikt od walki — ciągu działań. Walka pojawia się, gdy podejmowane są działania mające na
celu usunięcie źródeł konfliktu przez wyeliminowanie
z sytuacji konfliktowej drugiej strony bądź też przez
zmniejszenie jej możliwości działania.
Rozumienie konfliktu jako strukturalnej sprzeczności
interesów występuje też u Jessie Bernard. Uważa ona,
że z socjologicznego punktu widzenia „Konflikt między
grupami istnieje, gdy występuje podstawowa niezgodność ich wartości, celów, interesów itp., tak, że jeśli jedna grupa dostanie to, co chce, inna grupa nie może
dostać tego, czego chce z kolei ona" 14.
Twórcy niemarksistowskich teorii socjologicznych
opartych na konfliktowym modelu społeczeństwa a tak­
że propagatorzy takich teorii rozumieli konflikt w zasadzie behawioralnie, jako rodzaj interakcji (stosunków) społecznych, choć uwzględniali też aspekt psychologiczny i strukturalny. Przyładem takiego ujęcia może być definicja podana przez Lewisa A. Cosera:
„Konflikt społeczny można zdefiniować jako walkę
o wartości, czy też roszczenia do pozycji społecznych,
władzy i niewystarczających dla wszystkich dóbr, w
której to walce celem będących w konflikcie stron jest
nie tylko osiągnięcie pożądanych wartości, ale też zneu-
13 P. S. Cohen, Modern Social Theory, London 1970 (1968),
s. 184.
14 J. Bernard, The Conceptualization of Jntergroup Relations
with Special Reference to Conflict, w: „Social Forces", 1951, vol. 29, nr 3, s. 243 - 251. Podobnie np. J. Galtung, Institutionalized Conflict Resolution, A Theoretical Paradigm, w: „The Journa lof Peace Research" 1965, nr 4, s. 348 - 397.
14
tralizowanie, zniszczenie czy wyeliminowanie rywali" 15.
Szersza, nie zakładająca eliminowania rywali, obejmująca zarówno walkę jak i współzawodnictwo, jest behawioralna koncepcja Ralfa Dahrendorfa. Równocześnie jego rozważania nad ukrytymi, potencjalnymi konfliktami wskazują, że strukturalne sprzeczności by­
ły ważnym pojęciem w jego teorii 16.
Jak wynika z powyższych uwag, konflikt społeczny
można rozumieć trojako: 1. jako tkwiącą w strukturze
systemu niezgodność, wzajemne wykluczanie się celów
grupowych spowodowane ograniczoną ilością powszechnie pożądanych dóbr, 2. jako działania czy stosunki społeczne typu walki i współzawodnictwa, 3. jako stan
wrogości między grupami czy osobami. Zauważyć przy
tym można, że zarówno rozpatrując konflikt jako ciąg
działań, jak i jako wrogość, szuka się na ogół jego
źródeł. Badacze znajdują je w strukturze sytuacji konfliktowej. I odwrotnie — rozpatrując konflikt jako atrybut systemu społecznego zwraca się uwagę na jego konsekwencje (nie pojawiające się jednak samoistnie
i zawsze — stąd problem czynników dodatkowych, które takie konsekwencje wyzwalają) w postaci szeroko rozumianych wrogich działań i wrogich uczuć. Jeśli
więc bada się konflikt kompleksowo, nie ograniczając
się tylko do ściśle przez jakąś definicję wyodrębnionego zakresu zjawisk, to niezależnie od definicji całe koncepcje teoretyczne powinny mieć zakres podobny.
15 L. A. Coser, Conflict. Social Aspects, w: International Encyclopedia of Social Sciences, David Sills (ed.), New York
1968, vol. 3. Por. też tego autora: The Functions of Social Conflict, London — New York 1964 (1956), s. 8.
16 R. Dahrendorf, np . w: Essays in the Theory of Society,
London 1970, s. 79, 109, 127 oraz w: Class and Class Conflict
in Industrial Society, London 1972 (1959), s. 135.
15
1.2.2. Sprzeczności interesów i konflikty
jako przedmiot socjologii marksistowskiej