conrad joseph, szalenstwo almayeraTe wady nie przeszkadzają jednak stwierdzić, że Szaleństwo Almayera, jakkolwiek nie należy do najwybitniejszych dzieł...

Pokaż mi serce nie opętane zwodniczymi marzeniami, a pokażę ci człowieka szczęśliwego.

Co w nim uderza, to wielka pasja, jaka bije z tej książki — wyczuwamy w niej jakąś nutę intymną, jakieś osobiste zaangażowanie autora w przedstawiane sprawy. Może tak i jest w istocie. Oczywiście, należy się wystrzegać pokus wysnuwania zestawień, które niebezpieczne są dla każdego utworu. Ale prowadzenie ostrej dyskusji z samym sobą jest charakterystyczne dla wielu dzieł Conrada. Ciągle na przykład mowa tam o wierności i stałości — a sam Conrad często wyrzucał sobie niestałość i stawiał pytanie, czy nie sprzeniewierzył się własnemu krajowi.
Jak mogliśmy niejednokrotnie dostrzec przy czytaniu życiorysu Conrada — nie grzeszył on brakiem marzycielstwa i zbytnim liczeniem się z realnymi faktami. Podróż do Afryki na przykład była taką nieprzemyślaną fantazją. Dedykacja Szaleństwa „Pamięci T. B.” (Tadeusza Bobrowskiego) także daje do myślenia. Reminiscencje z polskiej poezji romantycznej również zdają się popierać naszą hipotezę.
Czy więc Szaleństwo Almayera nie jest, między innymi, jakąś wielką rozprawą twórcy z samym sobą w postaci głównego bohatera? Na to pytanie nigdy nie będziemy mogli ostatecznie odpowiedzieć.
Zdzisław Najder
Do ustalenia biografii Conrada posłużyły przede wszystkim następujące źródła G. Jean–Aubry, Joseph Conrad, Life and Letters, Heinemamn, London 1927, V. I–II; listy T. Bobrowskiego do Conrada z lat 1869–1894, znajdujące się w Bibliotece Narodowej w Warszawie; wstęp T. Mikulskiego do Komedii Apollona Korzeniowskiego, wyd. PIW. Warszawa 1954; J. D. Gordan, Joseph Conrad, the Making of a Novelist, Cambridge, Mass, 1911.
 
Tekst „Szaleństwa Almayera”, jaki znamy ze zbiorowych wydań, nie pokrywa się z pierwodrukiem. W roku 1916 Conrad poddał całość powieści rewizji stylistycznej i wprowadził wiele uproszczeń usuwając kilkaset wyrazów (niejednokrotnie cale zdania). Ten zrewidowany tekst powieści jest oczywiście obowiązujący. Przekład Anieli Zagórskiej, choć ukazał się w roku 1923, sporządzony był z wydania sprzed roku 1916 i zawiera także zwroty skreślone przez autora, które w obecnym wydaniu umieszczono w klamrach.
[1] Kasprze! Chodź jeść! (mal.)
[2] Punkah — rodzaj ogromnego, prostokątnego wachlarza, wiszącego zwykle nad stołem w jadalniach i biurach w krajach podzwrotnikowych.
[3] Rotan — palma pnąca używana do wyrobu plecionek.
[4] Damara — używana w przemyśle żywica pewnych drzew tropikalnych.
[5] hej! (mal.)
[6] pan (mal.)
[7] Kampung — (mal.) — gospodarstwo, obejście.
[8] Holender (mal.)
[9] Betel — szeroko rozpowszechniony na Malajach środek do żucia, o gorzko–aromatycznym smaku, składający się z orzeszków palmy areka i szczypty wyprażonego wapna, owiniętych w liście betelu, rośliny Piper betle.
[10] dosł. „niech się stanie” (łac.), tu w znaczeniu: „wola”.
[11] Straits Settlements (osady nad cieśniną, ang.) — nazwa brytyjskich posiadłości na wschodnim wybrzeżu Półwyspu Malajskiego, obejmujących Singapur i okolice nad cieśniną Malakka.
[12] biała pani (mal.)
[13] lekarstwa (mal.)
[14] British Borneo Company (Brytyjskie Towarzystwo Północnego Borneo — ang.) powstało w r. 1882, w r. 1888 rząd brytyjski objął pieczę nad ,.państwem północnego Borneo”. W r. 1891 zostały ostatecznie ustalone granice między brytyjskim a holenderskim Borneo.
[15] Sarong — narodowy ubiór malajski składający się z długiego pasa materiału owiniętego wokół bioder na kształt spódnicy.
[16] Wielki naczelnik (mal.)
[17] piśmie, liście (mal.)
[18] holenderskich (mai.)
[19] Dżiny — demony lub złe duchy w wierzeniach Arabów.
[20] W r. 1873 po uzyskaniu zgody Anglii Holandia rozpoczęła podbój ostatniej niepodległej części Indonezji, sułtanatu Atjeh na zachodniej Sumatrze. Krwawa i zacięta wojna trwała trzydzieści lat; w r. 1904 Holendrzy opanowali Atjeh.
[21] pani (mal.)
[22] Sirih — po malajsku betel
[23] Przeklęci! (mal.)
[24] panie (mal.)
[25] sztylet malajski.
[26] Strzykwy — zwierzęta morskie z rodziny szkarłupni, służące do wyrobu cenionego w Azji przysmaku zwanego trepang.
[27] białym panem (mal.)
[28] żoną radży (mal.)
[29] rozmowa, dyskurs (ma.)
[30] Anak agiung (mal) — balijski tytuł książęcy, dosłownie: Dziecię Najwyższego.
[31] Jesteśmy, panie! (mal.)
[32] Mowa tu o bohaterze opery Verdiego Trubadur (1853), il Trovatore (wł) — trubadur.
[33] niewiernym (mal.)
[34] Prau — lodź malajska
[35] Zarośla mangrowe porastają bagniste wybrzeża mórz tropikalnych.
[36] tutaj przyjął go! (mal.)
[37] tutaj nie żyje! (mal.)
[38] Suspense — (Oczekiwanie—Zawieszenie) ostatnia, nie dokończona powieść Conrada.,
[39] trzeci oficer (ang.)
[40] Mój drogi chłopcze! (ang.)
[41] Mój drogi pesymisto! (ang.)
[42] Zmyślenia i prawdy (niem ) Dichtung und. Wahrheit — tytuł powieści Goethego.