uśmierzają lęki dziecka...

Pokaż mi serce nie opętane zwodniczymi marzeniami, a pokażę ci człowieka szczęśliwego.

Baśń, przeciwnie, traktuje owe egzystencjalne lęki i dylematy całkowicie poważnie i zawiera
bezpośrednie odniesienia do nich: do potrzeby, aby być kochanym, i lęku, że się jest
uważanym za kogoś pozbawionego wartości; do miłości życia i lęku przed śmiercią. Co
więcej, baśń ofiarowuje rozwiązania tego rodzaju, że są one dziecku dostępne na jego
poziomie rozumienia. Wnosi na przykład problem ludzkiego pragnienia, aby żyć wiecznie,
wprowadzajÄ…c takie za-
32
kończenie: "I jeśli nie umarli, to żyją do dziś." Inne zakończenie baśniowe: " I żyli odtąd
długo i szczęśliwie" - ani na chwilę nie wprowadza dziecka w błąd, że można żyć bez końca.
Wskazuje jednak, że istnieje coś, co może złagodzić ból wywoływany krótkością naszego
życia na ziemi: przynosząca prawdziwe satysfakcje więź z drugim człowiekiem. Baśń
powiada, że jeśli uda nam się więź taką stworzyć, osiągamy najgłębsze poczucie
bezpieczeństwa emocjonalnego, jakie możliwe jest dla człowieka, oraz maksymalną trwałość
więzi, i że jest to jedyna rzecz, która może rozproszyć lęk przed śmiercią. Baśń powiada, że w
prawdziwie dojrzałej miłości spełnia się to, co jest źródłem tęsknoty za życiem wiecznym.
Taki jest sens końcowej formuły wielu baśni: "A potem jeszcze długo w szczęściu żyli."
Osoby mało obeznane z baśniami przypisują podobnym zakończeniom nierealistyczny
charakter życzeniowy, nie dostrzegając wcale, jak doniosły przekaz kierują one do dziecka.
Baśnie te mówią mu, że nawiązanie prawdziwej więzi międzyosobowej wyzwala z
dręczącego lęku przed odłączeniem (który stanowi osnowę fabuły wielu baśni, ale zawsze w
zakończeniu zostaje rozproszony). Baśnie te powiadają nadto, że - wbrew temu, co dziecko
sądzi i czego pragnie - nie wyzwoli się ono z tego lęku, jeśli będzie się wiecznie trzymało
matki. Jeśli będzie usiłowało uwolnić się od lęku przed odłączeniem i od lęku przed śmiercią,
czepiając się kurczowo rodziców, spotka je los Jasia i Małgosi, w okrutny sposób
zmuszonych do opuszczenia domu.
Jedynie wkraczając w świat bohater baśniowy (dziecko) może odnaleźć siebie; jedynie
wkraczając w świat oraz odnajdując siebie może on spotkać inną istotę ludzką, z którą będzie
mógł żyć długo i szczęśliwie, to jest nie doznając już nigdy lęku przed odłączeniem. Baśń
skierowana jest ku przyszłości i skłania dziecko - w sposób przemawiający zarówno do
świadomej, jak do nieświadomej sfery jego umysłu - aby zrezygnowało z dziecięcej potrzeby
zależności i osiągnęło egzystencję niezależną, przynoszącą więcej zadowolenia.
W dzisiejszych czasach dzieci nie chowają się już w zapewniających bezpieczeństwo,
wielopokoleniowych i rozgałęzionych rodzinach czy w ściśle zintegrowanych
społecznościach lokalnych. Toteż obecnie jest rzeczą jeszcze ważniejszą niż w czasach, kiedy
baśnie
Cudowne i pożyteczne
33
powstały, aby dostarczać dziecku obrazów, w których bohater, zmuszony samotnie wyruszyć
w świat i nie wiedząc początkowo nic o tym, co najważniejsze, znajduje w świecie
bezpieczne miejsce, do którego zdążał właściwą drogą z głęboką wewnętrzną pewnością.
Podobnie jak współczesne dziecko, które często czuje się osamotnione, bohater baśniowy
przez pewien czas również jest osamotniony. Wspiera go bliski kontakt z tym, co pierwotne -
z drzewem, zwierzęciem, całą przyrodą; podobnie dziecko bliższe jest tej sferze niż
większość dorosłych. Los owych bohaterów przekonuje dziecko, że może czuć się - podobnie
jak on - odrzucone i opuszczone w świecie, błądząc w nim po omacku, ale że będzie -
również jak on - krok po kroku prowadzone w życiu i otrzyma potrzebną pomoc.
Współcześnie, w jeszcze większej mierze niż dawniej, dziecko potrzebuje dodających odwagi
obrazów, w których istota ludzka mimo swego osamotnienia może nawiązać z otaczającym
światem więzi pełne dla niej znaczenia i wartości.
Swoistość baśniowej formy artystycznej
Baśń, sprawiając dziecku przyjemność, dostarcza mu objaśnień dotyczących jego psychiki i
wspiera rozwój dziecięcej osobowości. Przekazuje ona swe sensy na tak wielu poziomach i
wzbogaca życie dziecka na tyle sposobów, że żadna książka nie jest w stanie zdać z tego w
pełni sprawy.
W niniejszej pracy próbuję pokazać, że opowieści baśniowe ukazują w wyobraźniowej
formie, na czym polega proces zdrowego rozwoju człowieka i że zachęcają dziecko do tego
rozwoju, przedstawiając go w sposób pociągający. Ów proces dojrzewania zaczyna się od
oporu stawianego rodzicom i od lęku przed dorastaniem, a kończy się, gdy młoda istota