'M202AKSJOLOGIA ETYCZNA CZYLI NAUKA...
PokaĹź mi serce nie opÄtane zwodniczymi marzeniami, a pokaĹźÄ ci czĹowieka szczÄĹliwego.
..Zbierajšc wyniki dotychczasowego opisu należy stwierdzić, że dowiadczenie moralne ukazuje nam wartoci jako transsubiektywne, a zarazem niedocigłe ideały moralnego postępowania, powszechne i społecznie utrwalone, tkwišce w wiadomoci moralnej każdego człowieka.
Wbrew pozorom omówione elementy przeżycia wartoci nie wyczerpujš wszystkich stron zagadnienia. Już potoczne dowiadczenia, bardziej za jeszcze nauki szczegółowe, przede wszystkim etnologia i nistoria, dostarczajš szeregu faktów, w których wietle zjawisko wartoci nabiera innego wyglšdu aniżeli poprzednio.
d) Niejednokrotnie w życiu zdarzajš się sytuacje, w których jeden człowiek uważa za wyraz starannoci czy pilnoci co, co dla innego jest przejawem drobiazgowoci. Dlatego pierwszy nazywa obowišzkowociš to, co ten drugi ocenia jako bezdusznš pedanterię. A więc dwie jednostki stosujš różnš miarę i wzorce dobra odnonie do tego samego zachowania. Historia mówi, że w pewnych okresach historycznych uważano niewolnictwo za instytucję sprawiedliwš i słusznš, dzi natomiast widzi się w niej poniżenie godnoci człowieka. Ze wiadectw etnologii wynika, że u pewnych ludów miłoć rodzicielska godzi się z zabijaniem ułomnych dzieci jako aktem moralnie dopuszczalnym, w naszych za oczach stanowi to niezrozumiałe okrucieństwo. Można więc wnosić, że ideał sprawiedliwoci czy miłoci uległ na przestrzeni historii zmianie. Przedmałżeńskie pożycie seksualne u jednych ludów pierwotnych jest usankcjonowane moralnym obyczajem, ale u innych, a tym bardziej według moralnoci chrzecijańskiej, uchodzi za naruszenie moralnej cnoty wstrzemięliwoci. Różne zatem kodeksy głoszš różne wartoci, nawet z sobš sprzeczne.
e) Przytoczone tu fakty, a listę ich można by znacznie wydłuż;;:, prowadzš z kolei do wniosku, że wartoci moralne pozostajš w cisłej zależnoci od dyspozycji i nastawień poszczególnych jednostek, od wielkich historycznych procesów rozwoju, od ogólnospołecznych waninktH miejsc i i czasu. Znaczy to, że sš one czym zmiennym, czym, czego zasięg ogranicza się tylko do pewnych jednostek, grup czy też pewnych kulturowych kręgów, krótko mówišc, sš czym relatywnym.
Końcowe wyniki dokonanego przez nas opisu przeżycia wartoci odsłoniły więc przed nami pewnš antynomię, jaka zachodzi pomiędzy dwoma szeregami charakteryzujšcych je właciwoci. Z jednej strony rysujš się one jako swoisty wiat wartoci obiektywnych, powszechnych i stałych, z drugiej natomiast ukazujš się jako układy zmienne i wszechstronnie zrelaty-wizowane. Fakt ten zmusza do postawienia pytania, jaki jest ostatecznie rzeczywisty status aksjologiczny wartoci moralnych, jaka ich właciwa struktura. Czy istniejš pewne przynajmniej wartoci absolutne, to znaczy takie, którym przysługujš cechy obiektywnoci i niezmiennoci? A może absolutnych wartoci nie ma, ponieważ wszystkie sš w większym lub mniej-
IV. Geneza, historyczny rozwój i sformułowanie...
203
szym stopniu od czego w swej aksjologicznej treci zależne i jako takie stanowiš kategorię na wskro relatywnš.
Wokół tego pytania zawišzuje się wielki spór kierunków filozoficzno--etycznych. Jedne z nich opowiadajš się po stronie istnienia niezmiennych wartoci moralnych, inne temu zaprzeczajš. Ich zmagania na przestrzeni wieków stanowiš ważny rozdział historii etyki, a ponadto rzucajš wiele wiatła na rozwój samego problemu i możliwoci jego rozwišzania. Z koniecznoci jednak ograniczyć się musimy tylko do naszkicowania najważniejszych etapów tego sporu.
HISTORYCZNY ROZWÓJ FILOZOFICZNYCH TEORII NA TEMAT WARTOCI MORALNYCH
1. Przeglšd stanowisk