bojaźliwości sarny), coraz mniejsza staje się możność sprawowania przez ego (ja w nas) isuperego (nad-ja w nas) kontroli nad id (nad tym w nas)...

Pokaż mi serce nie opętane zwodniczymi marzeniami, a pokażę ci człowieka szczęśliwego.

Ponieważ jednak wówczas, gdy
dzieci napotykają trzecie źródło, braciszek powiada do siostrzyczki: "Muszę się napić, choćby
nie wiem co się miało stać, nie wytrzymam już dłużej", interpretacja, którą podaję w tekście,
wydaje się bliższa ukrytym znaczeniom opowieści.
Rozważania nad Opowieścią o Sindbadzie Żeglarzu i o Sindbadzie Tragarzu opieram na
tekście Księgi tysiąca i jednej nocy w przekładzie Bur-tona.
O Księdze tysiąca i jednej nocy, zwłaszcza o znaczeniu liczby "tysiąc i jeden", zob. : von der
Leyen, Die Welt des Marchew. Eugen Diederich, Dusseldorf 1953, t. I-II.
W kwestiach dotyczących opowieści ramowej w Księdze tysiąca i jednej nocy, zob. :
Emmanuel Cosquin, Le Prologue-cadre des "Mille et wie nuits», w książce tego autora Etudes
folkloriques. Champion, Paris 1922.
W rozważaniach dotyczących tej opowieści opieram się na tekście przekładu dokonanego
przez Johna Payne'a, The Book of the Thowand Nights and One Night. Printed for Subscribes
Oniy, London 1914.
O tej starej opowieści egipskiej zob: Emanuel de Rouge, Noticesur un manuscrit egyptien.
"Revue archeologique" 1852, t. VIII; W. F. Petrie, Egyptian Tales. Tamże, 1895, t.II. Por. też
Bolte i Polivka, Anmerkungen...
Różne ujęcia baśni o dwu braciach omawia Kurt Ranke, Die zwei Bruder, "Folk Lorę Fellow
Communications" 1934, t. CXIV.
483
34 W baśniach bardzo rzadko podaje się ścisłe określenia geograficzne. Badacze zajmujący
się tym problemem doszli do wniosku, że jeśli w opowieści występuje konkretna nazwa
geograficzna, świadczy to o tym, że opowieść wiąże się w taki czy inny sposób z
wydarzeniem, które rzeczywiście miało miejsce. I tak, wydaje się, że w mieście Hamein
doszło kiedyś do porwania dzieci i że zdarzenie to dało początek opowieści o człowieku
grającym na flecie, w której mowa o znikaniu dzieci z tego miasta. Jest to jednak opowieść
moralizująca, a nie baśń, nie przynosi bowiem żadnego rozwiązania i nie ma szczęśliwego
zakończenia. Tego rodzaju opowieści - odnoszące się do realnych zdarzeń - nie miewają
wariantów.
Baśń Trzy języki jest szeroko rozpowszechniona i występuje w wielu wersjach, dowodziłoby
to więc, że nie wywodzi się ona z opowieści o zdarzeniu rzeczywistym. Z drugiej strony
jednak, jest rzeczą zrozumiałą, że fabuła baśni, w której ważny jest fakt, iż bohater nauczył
się trzech języków i musi swe umiejętności językowe zintegrować, rozpoczyna się właśnie w
Szwajcarii. Ludność tego kraju tworzy bowiem cztery grupy językowe:
niemiecką, francuską, włoską i retoromańską. Ponieważ językiem macierzystym bohatera
musiał być jeden z tych języków - najprawdopodobniej niemiecki, jest rzeczą logiczną, że
chłopiec zostaje wysłany do trzech różnych miejsc, aby nauczyć się tam innych języków. Dla
słuchacza szwajcarskiego powierzchniowy sens opowieści to wskazanie, że trzeba nauczyć
się trzech języków, aby móc uczestniczyć w jedności całego kraju; głębszy sens tej historii
wiąże się z koniecznością zintegrowania różnorodnych tendencji wewnętrznych
przejawiających się w każdym człowieku.
35 O zwyczaju rzucania piórka w celu rozstrzygnięcia, gdzie się udać, zob. Bolte i Polivka,
Anmerkungen..., t. II.
36 Tolkien, Tree and Leaf...
Zob. przykładowo historię Joeya w: B. Bettelheim, The Empty For-tress. Free Press, New
York 1967.
38 J. Piaget, The Origins oj' Intelligence in Chiidren. International Uni-versities Press, New
York 1952. Tegoż, The Construction of Reality in the Child. Basie Books, New York 1954.
39 W. Piper, The Littie Engine That Could. E. M. Hale, Eau Claire, Wisconsin 1954.
40 A. A. Milne, Disobedience, w: When We Werę Very Young. E. P. Dut-ton, New York
1924.
41 Imię "Falada" wskazuje na bardzo dawne pochodzenie baśni. Doszukać się tu można
przekształcenia imienia, jakie w Pieśni o Rolandzie nosi koń Rolanda: Valantin, Valantis,
Valatin itp. -Jeszcze starszy jest sam mo-
484
tyw mówiącego konia. Według Tacyta, Germanowie przypisywali koniom zdolność
przewidywania przyszłości i zwierzęta te odgrywały u nich rolę wróżbiarską. Podobne
mniemania istnieją w krajach skandynawskich.
42 Jeśli chodzi o baśń Roswall and Lillian, zob. Briggs, A Dictionary of British Folk Tales... -
Motyw podstępnego przywłaszczenia sobie miejsca prawdziwej narzeczonej przez
niegodziwą uzurpatorkę, która zostaje zdemaskowana i ukarana, ale dopiero wówczas, gdy
prawdziwa narzeczona przeszła z powodzeniem trudne próby, rozpowszechniony jest na